Marijn Poels: “Ik wil integer blijven en de kijker zelf laten nadenken”

Michael Moore en anderen

Onafhankelijk documentaire- en filmmaker Marijn Poels (geboren 1975 in het Noord-Limburgse Meerlo; nu met Duitse vriendin en kind wonend in Berlijn) staat woensdagavond 22 februari centraal tijdens een Euregion Shorts Special in Lumière Maastricht. Zijn documentaire 'The uncertainty has settled' (90 minuten) beleeft daar - na de wereldpremière op het Berlin Independent Film Festival - de Nederlandse première. Deze docu is de eerste van een trilogie over globalisering, klimaatverandering en energietransitie. Vrijdag 3 maart is deze ook te zien in De Nieuwe Scène te Venlo.

Marijn uit graag bewondering voor zijn - eveneens links georiënteerde - Amerikaanse collega Michael Moore. Moore is niet geheel onomstreden, omdat hij - zo luidt doorgaans de kritiek - in zijn documentaire-achtige films al manipulerend wel eens een loopje neemt met objectiviteit, volledige feiten en waarheid.

Marijn: “Ik bewonder zijn moed om dingen aan de kaak te stellen. De manier waarop hij tegen de mainstream in durft te gaan en daar ook de consequenties van durft te dragen. Zijn films kenmerken zich, ondanks de zware thema's, ook door een bepaalde luchtigheid en humor. Het verschil met mij is, dat hij een waarheid claimt. Hij dringt de kijker zijn mening op. Dat doe ik dus absoluut niet. Ik pas hoor- en wederhoor toe. Ik wil integer blijven en de kijker zelf laten nadenken.”

Bezieling

Veel respect heeft Marijn voor Julian Assange. “Dat is nu een echte journalist. Hij beseft dat de waarheid zeggen niet altijd fijn kan vallen. Hij kent de consequenties en zet toch door.”

Dan valt de naam Peter Jackson, regisseur van onder andere The Lord of the Rings en The Hobbit. “Zijn films zijn met enorm veel bezieling gemaakt,” aldus Marijn. “Vooral visueel is er veel aandacht aan besteed. Dat probeer ik ook in mijn docu´s toe te passen. Zorgen voor mooie beelden, waarin alles klopt. Als je dat niet doet, dan kun je net zo goed een boek schrijven om je verhaal te vertellen. Daarom check ik altijd of het beeld goed in het kader zit, of de focus in orde is. Als dat niet zo is, doen we het - als het kan - later gewoon over. Soms kan het de moeite waard zijn om een paar dagen op mooi licht te wachten, zoals een cameraman me eens voorstelde. Hij had gelijk!”

Alleen werken

“Héérlijk vind ik het!” Marijn heeft het over solitair werken. Hij alleen met zijn camera, zonder crew. “Misschien ben ik wel een beetje autistisch. Of rigide, dat is beter uitgedrukt! Het liefst ben ik als een vlieg op de muur. Zo kan ik het beste pure momenten die zich aandienen vangen. Ik wil dan geen discussies. Soms gaat er wel eens een fotograaf mee op reis. Och, dat is dan toch wel weer fijn. Dan heb ik ´s avonds een klankbord. Maar regelmatig ben ik aan het werk in gebieden waar het risicovol is. Dan vind ik het geen prettig idee ook nog verantwoordelijk te zijn voor de veiligheid van iemand anders.”

Verzuring

Het alleen werken heeft ook betrekking op de voorbereidingen. Marijn: “Daarbij kan dan wel eens de 'verzuring' toeslaan. Je moet weten dat 5% van het werk bestaat uit het daadwerkelijke draaien. De overige 95% van de tijd gaat op aan vaak niet leuke bezigheden als intensieve research thuis en ter plekke, reisvoorbereiding, financiering, de verkoop, enzovoorts.”

The Uncertainty has Settled is overigens wèl gemaakt met een cameraman en een productioneel medewerker. De aard van het onderwerp leende zich daarvoor.

"Je moet weten dat slechts 5% van het werk bestaat uit het daadwerkelijke draaien."

Subsidie en 'hoer' zijn

'The uncertainty has settled' is door Marijn volledig zelf gefinancierd. Het gaat om 60.000 euro. Hij verklaart: “Dat is een stap die ik heel bewust heb gezet. Zonder subsidies kan ik onafhankelijk mijn werk doen. Anders zou het gevaar op de loer liggen dat ik moet gaan zeggen wat de geldschieters willen. Dan zou ik me een hoer voelen.”

Zeker bij deze docu bleek het behouden van onafhankelijkheid een groot goed te zijn. “Ik had 53 mainstream wetenschappers aangeschreven. Slechts twee daarvan gingen akkoord en wilden meewerken. De anderen wilden van geen kritiek weten. Alle sceptici met betrekking tot het opwarmingsdogma bleken wel bereid tot een interview. Daar ben ik blij mee, want ik wil mijn eigen linkse groep waarschuwen om niet achter ideologieën aan te lopen en zich daarmee af te sluiten voor andere denkbeelden. Uiteindelijk wordt zo´n ideologie een religie, haken de multinationals er op in en worden deze nóg rijker.”

"Wat ik wel eens zie, is dat het Mediafonds anderhalve ton beschikbaar stelt voor een documentaire. Die wordt dan één keer op TV uitgezonden en dat was het dan."

Marijn heeft meer bedenkingen ten aanzien van subsidiëring: “De kans bestaat dan dat we dingen gaan maken waar niemand op zit te wachten, gewoon omdat het geld er is. Of dat er niet veel met de film wordt gedaan. Wat ik wel eens zie, is dat het Mediafonds anderhalve ton beschikbaar stelt voor een documentaire. Die wordt dan één keer op TV uitgezonden en dat was het dan. Interactie met het publiek vind ik namelijk ook belangrijk. Ik heb eens een docu gemaakt over Marokkanen van de tweede generatie en legde daarvoor contacten met diverse organisaties van de Marokkaanse gemeenschap. Nadat ik had uitgelegd wat ik van plan was kreeg ik via hen ook financiële ondersteuning en was ik tevens verzekerd van ruime distributie-mogelijkheden.”

Marijn erkent: “Financiering is altijd een lastig verhaal. Tot nu toe heb ik geluk gehad. Daarnaast vind ik dat documentaires best wel wat 'commerciëler' mogen zijn, zodat je een breder publiek bereikt met je verhaal. Dan heb ik het bijvoorbeeld over betalende bioscoopbezoekers en gebruikers van een 'on demand'-platform.”

Omgaan met angst en gevaar

Onrecht, daar kan Marijn niet tegen. In een groot deel van zijn werk neemt hij het op voor zwakkeren, stelt hij zaken aan de kaak. Onder meer in landen als Afghanistan, Pakistan en Congo, waar hij ook moet waken voor zijn eigen veiligheid.

“Natuurlijk ken ik angst”, erkent hij. “Maar toch gá ik, anders zou ik mezelf een lafaard vinden. Mensenrechten negeren omdat het gevaarlijk is, is niet juist, of in ieder geval niet mijn stijl. Ter plekke ben ik op mijn hoede. De angst heb ik meestal vooraf. Zo was ik in Pakistan toen Bin Laden net was opgepakt. Ik was er voor een verhaal over een politiek vluchteling die zich had bekeerd tot christen."

"In sommige landen sta ik op een zwarte lijst."

"In sommige landen sta ik overigens op een zwarte lijst. Zo werd ik in India vastgehouden en urenlang ondervraagd naar aanleiding van een eerdere reportage die ik daar met verborgen camera eens had gemaakt over uitbuiting van arbeidsmigranten. Ik werd opstandig en wilde de ambassadeur spreken, maar ze besloten mij naar huis te sturen, ondanks het feit dat mijn papieren in orde waren. Ik werd bedreigd met een geweer, ze brachten me naar het vliegveld en met de loop van het geweer in mijn rug duwden ze mij de slurf in. Mijn fotograaf was nog in India en vanuit Londen heb ik via hem telefonisch nog een cameraman kunnen inhuren, zodat de reportage, waarvoor we al betaald waren, toch nog gemaakt kon worden.”

Heeft Marijn de angst vooraf, de emoties ervaart hij doorgaans pas na behouden thuiskomst. “In Pakistan was ik in een enclave waar door extremisten mensen waren doodgeschoten, ook kinderen. Tussen kapotgeschoten huizen stond op een grasveld een trampoline, waarop kinderen sprongen. Een surrealistisch beeld. In Berlijn was ik met mijn zoontje in een keurig aangelegd speelpark. Het beeld uit Pakistan kwam weer bij me boven en ik raakte geëmotioneerd van geluk omdat kinderen hier in volkomen veiligheid kunnen spelen.”

Problemen vroeg signaleren

“Ruim zes jaar geleden stond er af en toe een klein éénkolommertje in de krant dat er boten met vluchtelingen omkiepten in de Middellandse Zee. Honderden doden. Het verbaasde me dat er hier nauwelijks aandacht voor was, dus reisde ik naar Sicilië - wat toen voor de vluchtelingen de aankomstplek was - om research te doen. Ik stelde een compleet plan op voor een documentaire, maar tot mijn grote verbazing was nergens interesse. Zelfs organisaties als Amnesty International en Unicef wilden niet meewerken. Dit probleem had voor hun geen prioriteit. Drie jaar geleden kreeg ik alsnog een verzoek om het plan uit te voeren, maar dat heb ik geweigerd. Het bootvluchtelingen-probleem was nu actueel. Nu was het wèl nieuws. Ik wilde echter vroeg signaleren. Ik zag het als een voorbode op wat zou komen. Ik wilde waarschuwen. Dat was mijn doel. Ik weigerde geld te verdienen aan het maken van een documentaire over een probleem dat inmiddels een actueel groot probleem was geworden, terwijl ik het jaren eerder zag aankomen. Nu is het in mijn ogen alleen nog bestemd voor de nieuwsrubrieken. Documentaires over Syrië die nu op filmfestivals in de prijzen vallen. Ik vind het prima, maar zie het voornamelijk als ego-strelerij van de makers. Ik kan in ieder geval zo niet werken.”

Waar Marijn dan zijn voldoening uit haalt?

“Ik heb eens een film gemaakt over gehandicapten in ontwikkelingslanden. Die is bij de VN gedraaid en besproken. De docu die ik draaide in Rio de Janeiro over mishandeling en verdwijningen van straatkinderen in de aanloop naar het WK voetbal en de Olympische Spelen werd in de Tweede Kamer en het Europees Parlement aan de orde gesteld. Daar kick ik dan op, dat er discussies op gang komen.”