Roeien tegen de stroom in

Verschil

De 41-jarige filmmaker uit Meerlo laat in zijn docu zien dat we op z’n minst met een genuanceerdere blik naar het probleem moeten kijken; er blijken forse haken en ogen te zitten aan het beeld dat de wereld momenteel beheerst. Maar de regisseur stapt daarmee wel een debat van wereldpolitiek en grote multinationals binnen. Is één film dan geen druppel op een gloeiende plaat? Zo makkelijk mogen we daar niet overheen stappen.

Genoeg succesdocu’s die de afgelopen jaren een verschil wisten te maken. Een van de meest recente voorbeelden was de reactie van SeaWorld op het spraakmakende Blackfish. Bezoekersaantallen van het park in San Diego waren stevig gedaald na de onthullende film over het leven van orka’s in gevangenschap, waarop de directie vorig jaar aankondigde te stoppen met shows en fokprogramma’s.

Minstens zoveel ophef veroorzaakte Oscarwinnaar The Cove een paar jaar daarvoor. Toch zijn veranderingen rondom die film, over de schokkende dolfijnenjacht in Japan, vooralsnog uitgebleven. Massale publiciteit en verontwaardiging hoeven dus niet meteen te betekenen dat de wereld ook meteen zal verbeteren. Althans, niet concreet. Want met bewustmaking kun je al een belangrijke stap zetten. Denk aan de wereldwijde argwaan richting massasurveillance sinds Edward Snowdens onthullingen, sterk geportretteerd in de Oscarwinnende documentaire Citizenfour. Of hoe we naar het milieu zijn gaan kijken sinds An Inconvenient Truth en The 11th Hour. Hoewel Poels dus nu laat zien dat bij die docu’s het volledige verhaal niet is verteld.

Kwalijk

Kwalijk, maar tegelijkertijd heeft dat gebrek aan nuance er misschien ook wel voor gezorgd dat de discussie überhaupt zo groot heeft kunnen worden. Filmmaker Michael Moore mag dan regelmatig bekritiseerd zijn om het opzettelijk weglaten van informatie, maar heeft intussen met o.a. Bowling for Columbine, Fahrenheit 9/11 en Sicko wel miljoenen mensen laten nadenken over de Amerikaanse wapenwet, oorlogsvoering en ziekenzorg. En wat te denken van Morgan Spurlock. Een maand lang fastfood eten geeft natuurlijk geen eerlijk beeld van de gezondheidsrisico’s, maar Supersize Me heeft zonder meer iets losgemaakt. Zelfs met direct merkbare gevolgen: kort na de release besloot McDonald’s om zijn extra grote porties uit het aanbod te schrappen.

Maar die manier van aandacht genereren heeft ook een duidelijke keerzijde. Zou het internationale klimaatverdrag van 2015 bijvoorbeeld gebaseerd kunnen zijn op onvolledige informatie? In The Uncertainty Has Settled maken experts duidelijk dat de mens niet of nauwelijks invloed heeft op het klimaat, en dat opwarming van de aarde dus helemaal niet kan worden beperkt. En dat terwijl andere deskundigen juist het tegendeel hebben beweerd. Is er dan sprake van een complot van machtige multinationals? De kijker mag het zelf proberen in te schatten.

Intussen lijkt de wereldwijde discussie al haast een uitgemaakte zaak te zijn. Kan een documentaire dan nog iets aanrichten? Met flinke volharding kun je in ieder geval wel een eind komen. Dat bewees regisseur Errol Morris bijvoorbeeld met The Thin Blue Line, waarmee hij uiteindelijk een onschuldige ter dood veroordeelde vrij kreeg. En na de hit-serie Making a Murderer is ook nog het laatste niet gezegd over een dubieuze rechtszaak in het Amerikaanse Wisconsin.

Laatste zetje

Zo kan een documentaire net het zetje geven dat sommige mensen nodig hebben. Ook op een grotere schaal. Denk aan Joshua Oppenheimers meesterlijke tweeluik over leiders van Indonesische doodseskaders, die daar nog altijd aan de macht zijn. The Act of Killing en The Look of Silence lijken een decennialange angstcultuur te hebben doorbroken. Toch blijft ook Oppenheimer realistisch. “Ik ben doorgaans vrij cynisch over de invloed die film op sociale situaties kan hebben”, vertelde hij in 2015. “Het is geen effectief medium voor activisten. Wat het wel kan doen, is een spiegel voorhouden. Mensen confronteren met dingen waar we normaliter te bang voor zijn om over te praten, of waar we de juiste woorden niet voor kunnen vinden. Via die weg kan er discussie ontstaan en verandering komen. Maar daar is wel lang en hard werk voor nodig.”

En dat is bij The Uncertainty Has Settled niet anders. Het zal Poels niet per se te doen zijn om de wereld te veranderen, zelfs niet om kijkers richting een bepaald standpunt te duwen. Maar wel om aan te tonen dat er meer is dan wat we in de mainstream-media voorgeschoteld krijgen. En alleen dat is al nuttig genoeg. Films en documentaires tonen eindeloos veel manieren om naar de wereld te kijken. Hoe klein of groot het effect op de maatschappij dan ook is, er zijn op z’n minst gesloten deuren mee op een kiertje gezet.