“Daar ben jij nog te jong voor”- kloppen kijkwijzers?

Soms ben je helemaal toe aan een film, die blijft je dan je hele leven bij. Soms ben je er ook net nog niet aan toe en daar kun je nog lang last van hebben. Ik was denk ik vijftien jaar, toen mijn vader mij meenam naar een vertoning van Polanski’s Rosemary’s Baby, over een jonge vrouw (gespeeld door Mia Farrow)die ontdekt dat ze zich midden een complot bevindt om haar een kind van de duivel te laten baren. De film werd vertoond bij het toenmalige ‘Inpoet’ in Heerlen, een soort voorloper van het filmhuis van vandaag. Een bijzondere film dus, lekker spannend, dacht mijn vader, en echt niet zo griezelig want dat malle horroreffect van die duivel komt er nauwelijks in voor.

De werkelijke kracht van deze film was echter niet een flauw horroreffect, maar het akelig realistische effect van iemand die geleidelijk merkt dat er iets niet klopt bij de mensen die ze vertrouwt en het dichtste bij haar staan. Het mag geen verwondering wekken dat Polanski dit gevoel als geen ander wist over te brengen, omdat niet zolang daarvoor zijn zwangere vrouw Sharon Tate werd vermoord door een van de geruchtmakendste groep ‘duivelaanbidders’ van de US, de Manson Family. Veel kenners denken daarom ook dat het geen toeval was dat Polanski dit verhaal oppikte.

Verschuiving van normen

Als je teenager bent, heb je nog weinig relativeringsvermogen en de film maakte mij somber en angstig, nog lang na de voorstelling. Een niet te duiden angst, want inderdaad, die zogenaamde duivel kreeg je bijna niet te zien, maar het besef dat de werkelijkheid van alle dag zomaar iets heel anders kan blijken te zijn dan wat het lijkt, kon ik niet plaatsen. Ik weet niet of er toen al een leeftijdsadvies aan die film hing, maar daar deden ze bij Inpoet niet moeilijk over, omdat ik onder begeleiding van een ouder was. Tegenwoordig krijgt die film 12 jaar en ouder, maar het zou me niet verbazen als hij destijds 16+ kreeg. Het kan heel goed zijn dat de normen in de loop van de jaren verschuiven. Want wat twintig jaar geleden 16+ was, vinden we nu soms maar een suffe film. Twee blote fotomodellen die rollebollen in de studio van ‘Blowup’ werd in 1966 nog als schokkend ervaren, terwijl de vrolijke en onschuldige scene nu niet meer dan een glimlach teweegbrengt.

A Clockwork Orange

Maar sommige films leggen een zenuw bloot die niet in een kijkwijzer past. Kubricks A Clockwork Orange ging decennialang helemaal in de ban, omdat er direct na de première kopieergedrag ontstond van de uiterst gewelddadige jeugdbendes in dat verhaal. Kubrick kwam zelf met een ban tot zijn dood, omdat hij zich de kritiek en zorgen aantrok en zelf werd bedreigd. Vreemd genoeg was het gelijknamige boek van Anthony Burgess niet verboden, misschien wel omdat men veronderstelde dat jongeren met een losgeslagen moraal geen literatuur lezen. Nu kijkt niemand meer op van die film, omdat we helaas overal in de maatschappij al worden geconfronteerd met dergelijke bendes. Neemt niet weg dat ik nog steeds niet goed naar die film kan kijken, omdat het een uiterst sombere kijk op onze samenleving geeft.

Graadmeter

Niet iedereen is even gevoelig voor bepaalde onderwerpen. Jongeren zijn dol op films als ‘It’, terwijl je zou zeggen dat de moordlustige clown naar Stephen Kings verhaal toch niet voor tere kinderzieltjes is. Het is als met de traditionele sprookjes, die vol zitten met verslindende wolven, meisjes die hun voeten afgezaagd krijgen en heksen die prinsessen vergiftigen. De meeste kinderen kunnen er geen genoeg van krijgen, omdat het er zó dik bovenop ligt, dat ze weten dat ze het niet letterlijk hoeven nemen.

Dus blijft het tobben met die kijkwijzer. Het is al een oude discussie: waarom geweld kennelijk geen kwaad kan en seks meteen al op 16+ komt te staan. Soms komen beide onderwerpen niet expliciet in beeld, maar is de film toch 16+ vanwege de suggestie. Christiane F. was daarvan een goed voorbeeld. Dat was een film die precies op het goede moment kwam voor mij. Ik was 17 en net verstandig genoeg om te beseffen: ‘Aha, ik moet dus zien te vermijden dat ik in die situatie terecht kom.’ Misschien is dat de graadmeter: of je als kijker in staat bent afstand te nemen van de film en er niet door overweldigd wordt.