Feit en fictie – Hoe ‘historisch’ moet een historische film zijn?

Sommige mensen hebben nog een trauma van de Sissi-films waarmee ze doodgegooid zijn in hun jeugd. Hoepelrokken, de prins op het witte paard, een strenge schoonmoeder en het kleine kuchje van Sissi waarvan iedereen intussen wist: dat wordt TBC. De keizerin (in werkelijkheid Sisi met één ‘s’) bestond echt, de prins ook en ze kreeg ook TBC. Maar maakt dat de Sissi-reeks van Ernst Mariscka tot een historische film? De meeste mensen zullen deze films nu mierzoet vinden, maar toen werden ze gezien als een ‘historische’ film. Want Sissi had echt bestaan.

Waar ligt de grens?

Jaren later maakte Luchino Visconti ‘Ludwig’, weer met Romy Schneider als Sisi, maar nu werd er een heel ander, waarschijnlijk veel realistischer beeld van de geschiedenis weergegeven. Persoonlijke smaak speelt altijd een rol, maar in het algemeen hoeft een film die de feiten letterlijk weergeeft niet altijd een betere film op te leveren. Soms kan de dramatische waarde worden verhoogd door feiten af te zwakken of te veranderen. Anderzijds, als de fantasie van de scenarioschrijver of regisseur te zeer van de historische feiten afwijkt, kan ook dit gaan wringen. De vraag is: waar ligt de grens?

Over het algemeen accepteren kijkers dat historische gebeurtenissen wat naar voren of achteren worden geschoven of historische personages een andere leeftijd hebben op een bepaald tijdstip, om het verhaal compacter te maken of interessantere relaties tussen mensen te laten zien.

Contrast

Ook kunnen denkbeeldige personages worden toegevoegd om meer contrast te krijgen. In A Little Chaos (buiten de UK: The King’s Garden), over de tuinen van Versailles, zou de Zonnekoning al met een looprekje moeten rondlopen, maar Koning Louis danst nog frivool met Kate Winslet, die de fictieve hovenierster Sabine de Barra speelt – een beroep dat beslist niet voor vrouwen was weggelegd in die tijd. Regisseur/acteur Alan Rickman moest meer dan eens uitleggen dat het juist de bedoeling was een ‘hedendaags’ feministisch tintje te geven aan het verhaal. De scene waarin de vrijgevochten Winslet de koning aanspreekt in de veronderstelling dat hij de tuinman is, werkt bijzonder aanstekelijk. Zonder dat het ‘historisch’ is, geeft het toch een goed tijdsbeeld weer, omdat het de standsverschillen benadrukt.

Een andere film over het hof van Versailles, Marie Antoinette van Sofia Coppola, kiest dan weer een andere combinatie: de historische personages dansen niet alleen op Vivaldi, maar ook op popmuziek van The Cure. Vreemd genoeg accepteert mijn brein dat. De losbandigheid van nu past precies bij de losbolligheid van toen, wat een interessante overeenkomst oplevert en twee tijdperken met elkaar verbindt.

Gevoelig

Bij politieke kwesties of oorlogsfilms ligt het schuiven met feiten gevoeliger: Schindler’s List werd door sommigen bekritiseerd omdat de Holocaust door Duitse ogen werd verteld – een kritiek die ik niet deel, omdat het perspectief de geschiedenis als zodanig niet vervalst. Ik kan me wel vinden in de kritiek van Claude Lanzmann, de maker van Shoah, die vond dat Spielberg’s film kitscherig is, de Holocaust volgens Hollywood, met filmische foefjes die die van het werkelijke drama afleiden en niet, zoals bijvoorbeeld in Sophie’s Choice, het drama invoelbaar maken.

Ik heb zelf geworsteld met de vraag hoe ver je mag gaan om de geschiedenis aan te passen toen ik aan een filmscript over Isaac Newton werkte. Ik wilde heel dicht bij de biografie blijven, maar het leven van deze wetenschapper is zo rijk en divers dat je onvermijdelijk keuzes moet maken. Mijn script Alchemy Lost bereikte de halve finale van de Blue Cat Competition (US) en de finale van Live Read LA (US), maar won geen prijs, omdat ik toch nog niet duidelijk genoeg voor een centraal thema had gekozen, zo luidde het oordeel. Je moet een beetje verliefd zijn op je historische onderwerp om er zo lang mee bezig te blijven. In mijn geval vind ik de historische figuur Newton en de tijd waarin hij leefde zo boeiend, dat ik vastberaden blijf dit stuk geschiedenis tot leven te wekken en het een plaats te geven in het hier en nu. Bij goede historische films staat het verhaal nooit helemaal los van het heden, al is het maar dat de kijker denkt dat hij die man of vrouw had kunnen zijn.