Filmhuis De Spiegel viert zaterdag 24 februari 50 jaar arthouse in Heerlen

Het fenomeen 'filmhuis'

Rinus: “Onze opdracht is om films te draaien die in het commerciële circuit niet aan bod komen. Auteursfilms die met bezieling gemaakt zijn, wereldcinema en succesvolle festivalfilms. Op basis daarvan worden we ook gesubsidieerd.”

Al in 1968 werd die opdracht min of meer aanvaard. Daarmee vervulde Heerlen landelijk een voortrekkersrol en stond mede aan de basis van het fenomeen ‘filmhuis’ in Nederland. Het eerste officiële filmhuis werd in 1973 geopend in Utrecht.

Moet het Heerlense filmhuis zich momenteel veel moeite getroosten om jeugd aan zich te binden, vijftig jaar geleden was het juist de jonge generatie die zich sterk maakte voor de ‘alternatieve film’. De vertoningen vonden om de 14 dagen plaats in het pand van VJV Inpoet (Vormingswerk Jong Volwassenen) aan de Klompstraat. Daar vond in 1972 de oprichting plaats van Cineclub Inpoet.

Houten caféstoelen

De cinefielen hebben in de stad heel wat verhuizingen en reorganisaties meegemaakt. Met langzaam maar zeker verhoging van het kwaliteits- en serviceniveau. Huub: “Bezoekers zaten aanvankelijk op houten caféstoelen en konden meegenieten van het geratel van de projector. Later werd het comfort verhoogd. Een afgesloten projectiecabine, tweedehands bioscoopstoelen en een oplopende zaal. In 1995 gingen we over van 16 naar 35 mm projectie en werd het aantal wekelijkse draaidagen uitgebreid.”

Uiteindelijk streek het in 1986 officieel als zelfstandige stichting opgerichte Filmhuis De Spiegel in 2003 neer op haar huidige locatie, een zaal op de vijfde en zesde verdieping van ‘glaspaleis’ Schunck in het centrum van de stad. Met prachtig uitzicht over de stad. “Het hoogst gelegen filmhuis van Nederland!”, grijnst Rinus.

Eis: drie zalen

De Spiegel – dat zich gelukkig prijst met de inzet van 45 vrijwilligers – is het afgelopen decennium geprofessionaliseerd. Directeur, programmeur en medewerkster back-office staan op de loonlijst. Hun belangrijkste taken op dit moment: zorgen voor een adequate nieuwe huisvesting en het omhoog schroeven van de bezoekersaantallen zonder concessies te doen aan de onafhankelijke programmering. Het een valt echter niet los te zien van het ander. Rinus: “We hebben maar één zaal en dat beperkt de programmering. Al tien jaar zijn we op zoek, maar telkens ketsen mogelijke locaties om uiteenlopende redenen af. Drie zalen is onze eis. Daarnaast moeten we bezoekers de mogelijkheid geven tot een drankje en een hapje. Een plek bieden waar ze gezellig kunnen napraten. Op dit moment zijn de Rivoli en Maxim in beeld (deze twee zalen vormen samen met de Royal een momenteel niet gebruikt bioscoopcomplex, M.B.). In de Rivoli is de mogelijkheid twee zalen boven elkaar te realiseren.”

Film in zwembad

De Spiegel-medewerkers zijn immer al creatief geweest in het bedenken van extra activiteiten, ook buiten de eigen filmzaal. Huub: “In 1995 draaiden we River Wild met Meryl Streep in het toenmalige Sportfondsenbad. Ruim 250 bezoekers bekeken de film vanuit het water. Daarnaast organiseren we jaarlijks Buitenspiegel, filmvertoningen in het Heerlense Aambos en op andere locaties zoals het Vijverpark in Brunssum en bij de kastelen van Wijnandsrade en Hoensbroek.”

Sinds drie jaar is er tevens een filmclub voor mantelzorgers en verzorgenden uit de palliatieve sector. Rinus: “Naar aanleiding van de film Amour kwam ik op dat idee. Ik ging eens rondbellen en er was belangstelling bij de doelgroep, die we nu regelmatig films binnen dat thema aanbieden. Ik begrijp dat er nu ook in steden als Maastricht en Eindhoven dergelijke initiatieven worden genomen.”

Daarnaast zijn er, deels in samenwerking met CineSud, regelmatig festivals, thema-avonden, inleidingen en vraaggesprekken met regisseurs. Of worden via het reguliere verhuurcircuit moeilijk verkrijgbare films zelf geïmporteerd, zoals vorig jaar de docu Austerlitz, waarin bezoekers van voormalige Duitse concentratiekampen worden gevolgd.

Te weinig jeugd

De Spiegel kent de afgelopen jaren een gestage stijging van het aantal bezoekers, maar het valt niet te ontkennen dat zij vergrijzen. Het aanspreken van een jong publiek blijkt lastig te zijn. Internet en Video On Demand zullen hier ongetwijfeld een rol spelen.

Huub weet nog dat vanaf 1988 speciaal voor kinderen films werden gedraaid onder de noemer Kinderfilmhuis De Spoel. “Jaren later hadden we een middelbare school uit Landgraaf uitgenodigd voor Dood in Venetië. Tijdens de pauze ging een groep leerlingen naar buiten en kwam veel te laat en dus storend binnen toen het tweede deel al bezig was. Toen aan het eind hoofdrolspeler Dirk Bogarde stierf, klonk er luid applaus… We merkten vaker dat schoolvoorstellingen heel mager bezocht werden en als we de schoolleiding daarop aanspraken, kregen we als antwoord dat ze leerlingen niet kunnen verplichten naar de film te gaan.”

Rinus geeft de moed niet op, ondanks het feit dat hij merkt dat schoolvoorstellingen relatief weinig opleveren, afgezet tegen alle energie die erin gestoken wordt. “We willen wat blijven doen met educatie, iets reflectiefs, met daaraan aansprekende films gekoppeld, zoals Lola Rennt van Tom Tykwer. Wellicht met doe-activiteiten en workshops voor basisscholen en het middelbaar onderwijs. Waarbij ze bijvoorbeeld met smartphones zelf films gaan maken. Ik denk hierbij dan aan nauwe samenwerking met CineSud.”

Politie in de zaal

Tot slot nog leuke anekdotes?

Huub schudt ze glimlachend uit zijn mouw. Hij gaat terug naar 1985 toen de controversiële film Je vous salue Marie van Jean-Luc Godard in kringen van conservatieve katholieken veel verontwaardiging opwekte en tot heftige protesten leidde. “Hierin wordt de maagdelijke geboorte van Jezus in de huidige tijd geplaatst en de film bevat erotische scènes. Tijdens de vertoning bij ons voor een bomvolle zaal kwam onaangekondigd een politiepatrouille binnen, maar we mochten de film af zien. In datzelfde jaar programmeerden we ook Stop Making Sense, een concertenregistratie van de Talking Heads. Er stonden geen stoelen in de zaal zodat er geswingd kon worden. Of die keer dat zich tijdens de voorstelling een insect tussen de film en de lens had genesteld. Die werd kolossaal op het scherm geprojecteerd. De operator heeft heel hard moeten blazen om ‘m eruit te krijgen! Ook werden eens de twee spoelen van een film van Woody Allen verwisseld. Met het tweede deel werd gestart. Niemand in het publiek had iets in de gaten, totdat de aftiteling verscheen. Na de pauze bekeken we met de overgebleven helft van het publiek het eerste gedeelte van de film!”

Favoriete filmfragmenten

Jubileumfeest dus op zaterdag 24 februari en wel in het Royal-theater. Om 14.00 uur wordt de drie uur durende en digitaal gerestaureerde klassieker Les Uns et le Autres van Claude Lelouch gedraaid. Om 19.00 uur start een inloop met live muziek door de Cooder Connection en om 20.00 uur begint een talkshow (Wintergasten) met gasten die vertellen over hun favoriete films en filmfragmenten laten zien. Daarna is tot middernacht feest met muziek.

Een oproep van De Spiegel: Welk filmfragment uit de afgelopen 50 jaar heeft de meeste indruk op je gemaakt of heeft je bijzonder ontroerd en waarom? Stuur je verhaal naar [email protected]. Een redactie bepaalt welke inzendingen verwerkt gaan worden in Wintergasten. Onder de inzenders worden 10 Spiegelpassen en 10 maal 2 vrijkaarten verloot.

De favoriet van Huub? “Voor mij is dat Andrei Roebljov van Andrei Tarkovski.”

En die van Rinus? “Fellini’s 8 ½!”