Joost Seelen: “Vrij kunnen denken is het belangrijkst”

Digitale tijdperk

Iedereen weet welke voordelen het digitale tijdperk met zich meegebracht, maar Seelen kent de valkuilen. Ook al mag het zonder kostbaar celluloid veel makkelijker zijn geworden om een scène te draaien, het eindresultaat wordt daar niet per se beter van. “Mensen denken vaak niet meer na over wat ze willen vertellen en hoe ze dat willen doen”, legt hij uit. “Je krijgt enorme bakken met materiaal waar je nooit meer helemaal uitkomt. Er zijn makers die heel goed weten wat ze doen, en er zijn mensen die veel minder een visie hebben en gewoon maar wat gaan filmen.”

“Als alles op z’n plek valt, kan een film echt een kunstwerkje op zich worden”, gaat Seelen verder. “Daar streef ik altijd naar. Ik ben echt iemand van de creatieve documentaire. Een reportage vind ik daar bijvoorbeeld niet bij horen. Het is belangrijk dat vorm en inhoud elkaar versterken. Ik zoek naar verhalen die in de kern over veel grotere thema’s gaan dan alleen het onderwerp van de documentaire.”

“Mensen denken vaak niet meer na over wat ze willen vertellen en hoe ze dat willen doen”

Loslaten en creativiteit

Als voorbeeld haalt Seelen A Strange Love Affair with Ego aan, de prijswinnende documentaire die hij in 2015 produceerde voor maakster Ester Gould. “Als je die puur in objectieve termen zou beschrijven, is het een film over de zus van Ester die zelfmoord heeft gepleegd. Maar als je hem ziet, merk je dat het over ons ego gaat en hoe we proberen om dat in evenwicht te houden. Verteld via vier mensen die eigenlijk niets met die zus te maken hebben, maar die intussen ieder voor een bepaalde fase uit haar leven staan. Deels gaat het over één persoon, maar het is vooral een onderzoek naar wat narcisme precies is.”

Seelen was jaren actief als regisseur, werd in 2011 zelfs bekroond met een Gouden Kalf voor de korte documentaire Zwarte Soldaten, maar trad sindsdien alleen nog op als producent en coach. Is dat niet vervelend voor iemand die decennialang gepassioneerd alleen z’n eigen verhalen maakte? “Totaal niet”, reageert hij. “Ik ben nu betrokken bij tientallen verhalen. Films die ik zelf nooit had kunnen maken. Waanzinnig om daar dan een steentje aan bij te kunnen dragen. Waarom ik dan zelf niet meer regisseer? Voor een deel heb ik het lef niet, denk ik. Te bang om de controle kwijt te raken. Over films van anderen kan ik veel vrijer denken. En dat is belangrijk voor je creativiteit.”

Breed speelveld

“Ik heb geen enkele moeite gehad met stoppen”, gaat Seelen verder. “Produceren, creatief begeleiden, een sparringspartner zijn voor een maker; ik vind dat niet alleen leuker, maar ben er ook beter in. Mijn speelveld is daarbij heel breed. Soms gaat het maar om een enkele sessie met een regisseur, bij een andere film ben ik weer van de eerste tot de laatste snit betrokken.”

Workshops zijn weer een ander verhaal, vertelt de filmcoach die onlangs op het IDFA jonge documentaire-talenten hielp om filmplannen te ontwikkelen. “Daar is het meer een groepsproces. Toch zal ik ook zeker op individuele vragen ingaan”, zegt hij vooruitblikkend op het Euregion Film Festival. “Ik geloof niet in algemene regels en wetten, denk heel praktisch. Dus zo wil ik de workshop ook aanpakken. En dan zul je zien dat er dingen voorbij komen waar iedereen in zich zal herkennen.”

Tips

Een paar tips kan Seelen wel vast geven. Over een film pitchen bijvoorbeeld: hoe pak je dat nou handig aan? “Ga goed na welke producent bij jouw film past, en bij jezelf. Praat met regisseurs die met die producent gewerkt hebben. Verder denk ik dat het heel belangrijk is dat je van tevoren al heel goed weet wat je wilt. Dan kun je geen kant op gedrukt worden die je eigenlijk tegenstaat. Een filmplan hoef je verder nog niet te hebben, maar het is wel belangrijk om te weten wat je onderwerp is, welke thematiek je in de kern wil raken en in welke vorm je het wil gieten.”

Iedere maker wil natuurlijk dat z’n film vervolgens ook gezien wordt, maar Seelen maakt duidelijk dat je je daar niet door moet laten leiden. “Iets afstemmen op een bepaald publiek is destructief voor je creatieve proces. Als iets echt goed is, vindt het altijd zijn weg. Of dat nou voor een kleiner publiek is voor grote internationale festivals. Zelfs tijdens het maken zijn die lijnen niet altijd even helder.”

Filmmakers ontregelen

Seelen herinnert zich nog hoe dat ging bij De stad was van ons, zijn documentaire over de Amsterdamse kraakbeweging die in 1997 voor een Gouden Kalf werd genomineerd. “De eindredacteur zei tegen me dat de film niet langer dan 50 minuten mocht duren, terwijl ik al wist dat hij sowieso 100 minuten ging worden. Maar ik hield natuurlijk m’n mond. Dat is wel een enorm risico. Hij had ook bij z’n standpunt kunnen blijven, dan had ik de helft eruit moeten halen. Maar ik was ervan overtuigd dat ik hem zou overtuigen. Heel belangrijk om bij je eigen standpunt te blijven. Dat wil niet zeggen dat je niet anderen moet luisteren. Je moet eruit halen wat bij je past. Soms moet je dingen keihard naast je neerleggen, soms moet je ze letterlijk opvolgen, en soms onderzoek je het probleem en ontdek je dat de echte oorzaak op een hele andere plek ligt.”

“Wat ik vaak doe, is filmmakers totaal ontregelen”, zegt Seelen. “Vaak zitten mensen gevangen in hun eigen film. Dan geeft het ruimte en lucht als een plan helemaal overhoop wordt geschopt en opnieuw in elkaar gezet moet worden.” “Maar”, benadrukt hij nogmaals: “Mijn opmerkingen zijn niet per se de oplossing. Het zou heel erg dom zijn als iedereen precies zou doen doen wat ik zei.”