Waargebeurd als attractie

Attractie

Soms wordt er nadrukkelijk in een film de tekst in beeld gebracht: ‘Deze film is gebaseerd op ware gebeurtenissen.’ Het moet een extra attractie vormen. Kennelijk vindt het publiek het fascinerend dat er een waargebeurd verhaal wordt verteld in plaats van een fictief. Het betekent niet noodzakelijkerwijs dat het ook spannender of beter is dan een gefingeerd verhaal.

Het probleem met waargebeurde verhalen is vaak dat het moeilijker is een twist aan het eind, of een goede balans tussen de personages aan te brengen, omdat dit niet strookt met de werkelijkheid. Natuurlijk heeft een scriptschrijver de vrijheid om af te wijken van de oorspronkelijke gebeurtenissen, maar dat wil je niet te vaak of in extreme mate doen, omdat er anders kritiek komt van de mensen die vinden dat het echte verhaal geweld wordt aangedaan.

Willem Holleeder

Vooral bij sterk biografische verhalen kan het een valkuil zijn, omdat de betrokken personen zo hun eigen beleving van het gebeurde hebben gehad. Ook een film die zich redelijk aan de feiten houdt, kan kritiek te verduren krijgen omdat betrokkenen het niet eens zijn met een interpretatie of conclusie. Een voorbeeld hiervan is De Heineken Ontvoering. Willem Holleeder, die dan wel niet met naam wordt genoemd als ontvoerder in de film, maar zeer herkenbaar wordt neergezet door acteur Reinout Scholten van Aschat, spande een kortgeding aan om de film verboden te krijgen. Hij vond dat zijn karakter extreem verdorven werd uitgebeeld. De eis werd afgewezen. Volgens de filmmakers zou het personage in de film een versmelting zijn van twee ontvoerders, een ingreep die het artistieke gehalte van de film ten goede kwam. De rechter was het kennelijk eens met die genomen artistieke vrijheid. Wie de recente rechtszaak tegen Holleeder volgt, mag zelf uitmaken hoe dicht de artistieke interpretatie bij de waarheid komt.

Misdaadverslaggever Peter R. de Vries had ook grote bezwaren tegen de verfilming, met name omdat het recherche-werk in de film een lachertje zou zijn dat in strijd was met de waarheid. Mogelijk had het ook te maken met het feit dat hij de rechten van zijn eigen boek over de ontvoering van Alfred Heineken net aan een Amerikaanse filmproducent had verkocht. Helaas werd ook die verfilming, met Anthony Hopkins als Freddy Heineken, niet juichend ontvangen, omdat de personages en locaties niet waarheidsgetrouw werden weergegeven.

Van Gogh

Ook Vincent van Gogh’s leven is meerdere malen verfilmd en de onderlinge verschillen geven al aan hoezeer de visie van een scriptschrijver aanleiding kan zijn voor een andere interpretatie van feiten die bekend zijn over de kunstenaar. Een van de vroegste verfilmingen van zijn leven, Lust for Life (1956), is gebaseerd op een roman. Kirk Douglas speelt Vincent en we krijgen het idee dat dit is wat Vincent gedacht en gevoeld moet hebben. Maar dat weet je natuurlijk nooit, dus ‘waargebeurd’ blijft hier een interpretatie, veronderstellingen die zijn overgenomen van een roman. In die roman worden de feiten zoals wij die over Vincent kennen (het afsnijden van het oor, de ruzie met collega-schilder Gaugain, de zelfdoding) op een willekeurige manier in verband gebracht met innerlijke motivaties die niet terug te voeren zijn op enig bewijs.

De recentste Van Gogh-film, Loving Vincent, een animatiefilm geheel in Van Gogh-stijl, laat alles zien vanuit het perspectief van een buitenstaander; de zoon van de postbode in het dorp waar Vincent woonde. Door zijn ogen krijgen we heel veel verschillende meningen over Vincent te horen en te zien, en ook verschillende theorieën over zijn geheimzinnige dood. Daardoor wordt ‘waar gebeurd’ veel breder dan slechts één perspectief met een geïnterpreteerde waarheid. Het wordt uiteindelijk aan de kijker overgelaten wat de waarheid is en wat er mogelijk kan zijn gebeurd.

Stukje geschiedenis

Een stukje vergeten geschiedenis is vaak ook aanleiding om een waargebeurd verhaal te verfilmen. Zoals Rabbit Proof Fence (2002) over de kinderen van Aboriginals in Australië, die tot de jaren zeventig van de vorige eeuw werden weggehaald bij hun ouders om in westerse staatsgestichten te worden ‘heropgevoed’. Rabbit Proof Fence zorgde voor controverse in Australië, waar een lid van de regering excuses eiste van de filmmakers omdat het een verkeerd beeld zou geven van de handelwijze van de staat. De filmmakers stelden daarentegen voor dat de regering excuses zou aanbieden aan de slachtoffers van de kinderroof. Het doel van de film was volgens de filmmakers eerder om een goed drama te brengen dan een politiek statement te maken.

Iets soortgelijks probeerde Kevin Costner met Dances with Wolves (1990), in een poging het leven van de Noord-Amerikaanse indianen ten tijde van de kolonisatie over het voetlicht te brengen. De indianen waren enthousiast, maar sommige blanke Amerikanen waren kritisch: zij vonden dat de Sioux ten onrechte als vredelievend werden afgebeeld, terwijl anderen zich ergerden aan de blanke hoofdrolspeler die als de held werd neergezet die even orde op zaken stelt bij de indianen.

Groot opzien baarde Christiane F. in de zeventiger jaren van de vorige eeuw, over het leven van heroïneverslaafde tieners in Berlijn. De feiten over het heroïneprobleem waren bekend en voor sommigen in het dagelijkse leven merkbaar, maar nooit eerder was die ongemakkelijke waarheid zo rauw in beeld gebracht door mensen die het hadden meegemaakt. Omdat de jonge mensen in kwestie zelf mee konden denken (in sommige gevallen zelfs meespelen), kreeg de film een hoog waarheidsgehalte. Het is mede door deze film dat het besef doordrong dat dit probleem aangepakt moest worden. In 2013 publiceerde de echte Christiane F. een boek om te vertellen hoe haar leven verder ging. Uiteraard ‘waargebeurd’.

Waargebeurde verhalen zijn niet wezenlijk anders dan andere verhalen, want ook feiten worden door filmmakers geïnterpreteerd, gekleurd, geselecteerd, verdraaid. En soms kan een fictief verhaal heel dichtbij een waarheid komen. Toch blijft dat stukje fascinatie voor ‘waargebeurd’ bestaan, omdat het onze nieuwsgierigheid prikkelt en het ons een aspect van de geschiedenis kan laten zien dat we nog niet kenden.