Biopics

Een periode of tijdgeest een gezicht geven

De opzet van de filmbiografie (ook wel biopic genoemd) is door de jaren heen nogal veranderd. Zag je in de vorige eeuw nog meestal de klassieke chronologische opzet waarin het leven van een bekende man of vrouw van de wieg tot het graf werd uitgebeeld, tegenwoordig staat een bepaalde periode of thema uit het leven van een mens centraal. Veel politieke of historische figuren dienen vooral om een periode of tijdgeest een gezicht te geven. Laurence of Arabia (1962) en Gandhi (1982) zijn voorbeelden van redelijk traditionele biopics tegen de achtergrond van een historische ontwikkeling.

De weergave van werkelijkheid in films

The Imitation Game (2014) over het leven van de Britse Alan Turing, die in de Tweede Wereldoorlog de enigma-machine wist te kraken, laat slechts weinig van diens jeugd zien en begint midden in het leven van de wiskundige, op het moment dat zijn diensten van groot belang zijn voor een militaire operatie. Er was enige kritiek over een eenzijdig beeld dat wordt gegeven van de persoon Turing. Dat is het risico als een verhaal zich op één onderdeel van iemands leven concentreert. Maar ook een klassieke opzet kan een verkeerd beeld geven en zal nooit volledig zijn. Een film is geen werkelijkheid. Vaak is een biografische film ook weer op een boek over het leven van een opmerkelijke persoon gebaseerd, dus door een dubbele bril gezien. Nixon (1995) laat vooral de neergang van deze president zien en is in die zin niet echt een biografie te noemen, maar eerder een hoofdrolspeler in het Watergate-schandaal.

De opzet van een biopic

Dat roept de vraag op wat een filmmaker of scriptschrijver eigenlijk denkt te bereiken als hij besluit een biografie te verfilmen. Wil hij grootse prestaties in beeld brengen? Wil hij de mens achter een genie laten zien? Wil hij zo nauwkeurig mogelijk een stuk historie schilderen? Amadeus ving twee vliegen in één klap: we zien niet alleen de levensloop van Amadeus Mozart, maar ook die van diens tijdgenoot Antonio Salieri. Door de tegenstelling worden beide personages extra duidelijk tegen de achtergrond van de toenmalige maatschappij.

Beroemde en gewone mensen en hun verhalen

Een biografie hoeft niet per se van een groot genie of politicus te zijn. Billy Elliot (2000) is een voorbeeld van iemand die op zich niet zo opmerkelijk is. Wel de levensloop, van het jongetje uit een mijnwerkersdorp dat zijn boks-lessen verruilt voor de balletklas en tegen de wens van zijn vader in uiteindelijk een professionele danser werd. De hotelmanager uit Hotel Rwanda (2004) zou waarschijnlijk nooit beroemd zijn geworden, als hij niet een bescheiden, maar zeer moedige rol had gespeeld in de oorlog in zijn land, wat de aanleiding was voor een film.

Toch zijn de meeste uitgesproken biografieën bedoeld om een bekende wetenschapper, kunstenaar, artiest of schrijver uit te beelden. Als die wetenschapper of artiest boeiende werken achterliet, wil dat niet automatisch zeggen dat de film over iemands leven dat ook is. Zo vond ik Mr. Turner (2014), over de bekende landschapsschilder Turner, zeer mooi in beeld gebracht, en bewonderenswaardig gespeeld door Timothy Spall, maar de levensloop van de man was zo saai, dat zelfs een prachtige fotografie er niets van kon maken. Turner heeft gewoon niets opmerkelijks beleeft.

De uitdagingen over iemands leven te vertellen

Zelf heb ik een poos geworsteld met een film-biopic over Isaac Newton en hoewel ik er uiteindelijk twee nominaties van een schrijfwedstrijd mee binnengehaald heb, ben ik eerst in alle valkuilen gevallen die er zijn. Te veel van alle episodes van iemands leven chronologisch willen vertellen, te weinig focus op een bepaald thema, zodat het verhaal niet van binnenuit gestuurd wordt, maar vanuit een droge geschiedenisles. En te weinig boeiende vrouwenrollen. Een zeventiende-eeuwse wetenschapper die een teruggetrokken leven leidde en geen enkele liefdesrelatie had, maakt het moeilijk een gevarieerde rollenbezetting neer te zetten.

Newtons leven was zo veelzijdig en vol met unieke gebeurtenissen, dat het moeilijk is goede keuzes te maken. Het zal niet voor niets zijn dat er dan ook geen enkele serieuze speelfilm over het leven van deze toch heel beroemde man zijn gemaakt. Vermoedelijk hebben al heel wat scriptschrijvers zich er vergeefs hun tanden op stuk gebeten. Er lag een concept-script in Hollywood over de periode waarin Newton valsmunters opspoorde in Londen, haast een thriller, maar dat idee is weer losgelaten. Vermoedelijk zat niemand te wachten op een zeventiende-eeuwse Sherlock Holmes, terwijl de wetenschapper in Newton niet aan bod kwam. Want een biopic van een bekende figuur schept wel verwachtingen. Wie Nixons leven verfilmt en geen Watergate laat zien, voelt zich bedrogen. Wie alleen de zonnige kant van J.F. Kennedy laat zien en niets over de schandalen vertelt, wordt ongeloofwaardig gevonden.

De beste biografieën vertellen alles wat mensen verwachten en daarnaast nog iets waarover men verbaasd kan zijn het nooit te hebben geweten.