Goede en slechte oneliners

Je hebt openingszinnen of andere oneliners die blijven hangen en een eigen leven gaan leiden. Soms is daar bewust naar toegewerkt, soms is het toeval. Filmmakers en scriptsschrijvers moeten maar hopen dat het publiek ze oppikken. Je kan zelf nog zo overtuigd zijn dat jouw openingszin briljant is, als niemand zich hem herinnerd na afloop, heeft hij kennelijk niet de goede lading.

Wat maakt een oneliner goed of juist vreselijk beroerd? Over het algemeen kan je zeggen dat een zin moet passen in het geheel. Hij moet iets toevoegen, serieus of grappig, en de taal moet passen bij het personage dat de woorden uitspreekt. Een hele slechte zin kan ook blijven hangen, maar dan op een manier die een goede film kan verpesten. Vooral zinnen die humoristisch waren bedoeld, maar dat niet zijn, scoren hoog in de categorie vreselijke filmdialogen.

Eentje die mij laatst in negatieve zin opviel zat in Jurrassic World, waar twee broertjes, door tyrannosaurussen opgejaagd, kunnen ontsnappen door van een waterval te springen, waarbij het jongste broertje zijn hoogtevrees moet overwinnen. Het eerste wat zijn broer (lachend) zegt als ze weer boven water zijn: "You jumped!" En het jongere broertje kijkt ook al blij en trots dat hij zijn hoogtevrees de baas was. Het is bedoeld als een ontspannend grapje na een spannende scene en in zoverre is het functioneel. Maar de plichtmatigheid waarmee deze melige grappen worden ingezet na letterlijk élke spannende scene, begint te irriteren naarmate er meer delen in de reeks dinofilms verschijnen. Dan worden oneliners een cliché van zichzelf.

Een zin kan passen in het geheel, maar volledig overbodig zijn. Harry Potter roept in The Goblet of Fire uit: "I love magic!" Een tamelijk overbodige opmerking, want waarom zitten wij acht films lang naar de tovenaarsleerling te kijken die zijn leven riskeert om te kunnen toveren, als hij niet van "magic" houdt? Een goed voorbeeld van less is more, want de verrukte uitdrukking op het gezicht van de jonge acteur spreekt al boekdelen in die scene.

Een andere zin uit de Harry Potter-reeks werd meteen een hit en een meme op het internet, zonder dat de schrijvers dit waarschijnlijk zo hadden bedoeld: "Turn to page 394". Het is moeilijk te zeggen waarom deze ene zin, uitgesproken door professor Snape in The Prisoner of Azkaban, een eigen leven ging leiden. Mogelijk door de onnavolgbare barse manier waarop de acteur het zegt, en misschien ook wel vanwege een zekere spanning die het oproept: wat is er dan te zien op pagina 394? Dat zal de reden zijn waarom er zelfs een Harry Potter fan site naar deze oneliner genoemd is.

Openingszinnen moeten liefst een hint geven over wat we als kijker kunnen verwachten, zonder teveel te verklappen. Een goede binnenkomer vond ik altijd: "Überall Pisse und Kacke", de openingszin uit Christiane F. De tiener staat moederziel alleen in de lift van een smerige, uitgeleefde flat en we snappen meteen waarom ze aan de drugs raakt.

"Shaken - not stirred.", verwijzend naar de Martini van James Bond, is een leuke running gag in de categorie herkennings-zinnen in filmreeksen. Mensen zitten er al op te wachten en dat is deel van de pret.

Ongewenste populariteit

Soms is het toeval en zijn de filmmakers zelf verbaasd dat een zin een gezegde wordt. Dat gebeurt vaker in TV-series die constant in beweging zijn en met de karakters meegroeien. Eentje uit de goeie oude tijd is van de Britse serie Dad’s Army. Een Nazi officier wil een jonge Britse soldaat, genaamd Pike, zijn naam ontfutselen en de Britse kapitein spreekt de onsterfelijke woorden: "Don’t tell him, Pike!". Mensen in de UK roepen het nog steeds als iemand zich op een domme manier verspreekt. (Tijdens de huidige Brexit-chaos wordt de uitroep weer vaak gehoord!) De schrijvers waren zeer verbaasd dat de grap zo aansloeg en een eigen leven ging leiden.

Echte klassiekers

Er zijn echte klassiekers die ook veel over de inhoud van de film zeggen: “I’ll make him an offer he can’t refuse.”, said by Micheal Corleone in The Godfather. In één zin wordt de werkwijze en filosofie van de maffiabaas verteld. The Godfather deel 2 doet er nog een schepje bovenop: “Keep your friends close, but your enemies closer.”

Dan zijn er kreten met een ‘hogere’ boodschap: “Phone home”(E.T.) en “May the force be with you” (Star Wars). Die zinnen worden bijna als een mantra door fans gebruikt.

Andere zinnen waren al beroemd voordat ze in een film terecht kwamen: “Houston we have a problem.” (Apollo 13).

Sommige oneliners betekenen eigenlijk niks en blijven toch hangen: "Rosebud" from Citizen Kane (1941). Dat is ook nog maar één woord. Dan zet je mensen aan het denken: Wat kan dat nou betekenen? Er zijn hele boeken over vol geschreven. En natuurlijk is het leuker als het altijd in het midden moet blijven wat het nu precies betekent.

De sfeer van het verhaal in één zin

Een openingszin die mijn moeder altijd interessant vond: “Last night I dreamed I went to Manderley again” from Rebecca (1940). Omdat zij het er altijd over had is de zin ook bij mij blijven hangen. De eer gaat eigenlijk naar de schrijfster Daphne Du Maurier van het gelijknamige boek waarop de film is gebaseerd maar de filmmakers waren zo slim om die klassieke zin ook voor de film te gebruiken. De zin geeft perfect de sfeer van de omgeving weer waarin het hoofdpersonage terechtkomt: het landhuis Manderley, waar ze met haar kersverse man gaat wonen. De beelden van een verwoest huis en verwaarloosde poort naar de oprijlaan geven aan dat er iets vreselijk mis ging. Het feit dat er over een droom wordt gesproken maakt meteen duidelijk dat er iets in het verleden was waarop wordt teruggeblikt. Dat kan allemaal in één zin zitten en als het publiek dat begrijpt, heb je een perfecte oneliner en openingszin.

(c) Still James Bond: Photo by Keith Hamshere, 2002 DANJAQ, LLC AND UNITED ARTISTS CORPORATION.

(c) Still Severus Snape: Taken from the film Harry Potter and the Prisoner of Azkaban.