"Is dit het nou?"

Het eerste gedeelte van de film is onderhoudend, bij vlagen wel geestig, een beetje de Aziatische familie Flodder. Maar net als je begint te denken ‘is dit nou drie Oscars waard?’, komt er een plottwist die alles wat je tot dan toe gezien hebt, of denkt gezien te hebben, op zijn kop zet. Pas dan ook komt de serieuze kant van het verhaal bovendrijven, die de diepste lagen van de menselijke ziel blootleggen. Het geheel ontaardt in een Shakespeareaans drama dat zijn weerga niet kent. Het slot is bizar, ontroerend, en zoals bij alle goede films denk je er nog lang over na. Zonder die plottwist was de film een oppervlakkige komedie gebleven.

Let op: het vervolg van de tekst bevat spoilers! 

Verrassingselement

Bij een verrassingselement is het wel nodig dat die op het juiste moment komt. Komt het te vroeg, dan kan je te snel zelf invullen hoe het afloopt. Komt het te laat, dan voel je je bedrogen, je hebt zelf niet kunnen meedenken en dus kan je het verhaal niet in het juiste perspectief zien. Daardoor is een groot deel van het effect vergeefs.

De Hitchcock klassieker Frenzy (1972) begint als een traditionele whodunnit. De verbazing, en voor sommigen de teleurstelling, is in eerste instantie dan ook groot als de moordenaar binnen een half uur aan de kijker onthuld wordt. De vraag is of dat element echt te vroeg komt. De echte spanning zit er namelijk in, dat een onschuldige man ten onrechte wordt verdacht en op de vlucht slaat, terwijl de echte moordenaar telkens opnieuw toeslaat. Het hoogtepunt van de spanning wordt bereikt als de onschuldige man zijn toevlucht zoekt tot een oude vriend. En laat die vriend net de moordenaar zijn.

Dark Harbor

Een verrassingselement dat op zich heel goed bedacht is, maar veel te laat komt, zit in Dark Harbor (1998). We zien een verveeld getrouwd stel waarvan de vrouw een eiland met een prachtig buitenhuis bezit. Als ze kibbelend op weg zijn naar hun buitenhuis, vinden ze een gewonde jongeman langs de weg. De vrouw staat erop de jongeman een lift naar de haven te geven en hem even te laten bijkomen in hun huis.

Daar raakt ze gefascineerd door de jongeman en ze beginnen een affaire. De echtgenoot is zeer jaloers, lijkt het, en probeert uiteindelijk de jongeman te vermoorden. Dat mislukt en de vrouw stuurt haar echtgenoot weg van het eiland. Vreemd genoeg pleegt de vrouw in zijn afwezigheid zelfmoord. De man erft alsnog het huis.

Letterlijk in de allerlaatste scene wordt duidelijk hoe het werkelijk zit: de echtgenoot ontvangt een gast op het eiland. Hij kust de gast uitgebreid en als de gast herkenbaar in beeld komt, blijkt het de jongeman te zijn. De twee mannen hadden al die tijd een heimelijke relatie. Ze planden samen de moord op de vrouw zodat het op zelfmoord leek. Een briljant idee. Maar het komt voor de kijker veel te laat.

Het is typisch zo’n film waarvan mensen zeggen 'dat je hem vaker moet zien om hem te waarderen.' Maar die kans krijgen de meeste mensen niet. Anders dan een film met meerdere lagen, waarbij je best een volgende keer een aspect mag ontdekken dat je eerder niet was opgevallen, zou een film met zo’n simpel verhaal op de essentiële punten van het plot meteen duidelijk moeten zijn. Zo had kunnen blijken dat de echtgenoot en de jongeman elkaar eerder hadden gezien, zonder dat iets wijst op een relatie.

Uit deleted scenes van Dark Harbor blijkt dat zo’n scene oorspronkelijk inderdaad in de film zat. Er zijn beelden van de echtgenoot die de jongeman op zijn gezicht slaat; de reden dat de jongeman even later gewond langs de weg ligt. Waarom deze scene er toch is uitgehaald, is niet duidelijk. Waarschijnlijk vonden de filmmakers dat het risico op een spoiler te groot was. Maar daardoor is de kijker het enige middel om de details te duiden ontnomen en kijkers willen nu eenmaal graag zelf detective spelen in een thriller. 

Onverwacht

Een verrassingselement komt per definitie onverwacht. Dat werkt in het geval van Parasite goed. Maar groot is de frustratie als bij een detective alle kandidaten verdacht worden gemaakt en de echte dader vlak voor het einde uit het niets opduikt, iemand die we nog niet gezien hadden. Dan voelen we ons bij de neus genomen. We zijn buiten spel gezet. Het verrassingselement wordt een bron van ergernis.

Tot slot nog de horrorfilm. Iemand dwaalt door een donker huis, je verwacht om elke bocht een spook of seriemoordenaar en net als je het niet meer verwacht, slaat het noodlot toe. Het verrassingselement wordt als het ware uitgesteld, om je dan alsnog te verrassen, waardoor de verrassing nog groter wordt. Een beproefd verrassingselement is ook wanneer de booswicht gedood lijkt. Iedereen haalt opgelucht adem, het is voorbij. Maar dan blijkt de schurk toch nog in leven en in staat om iedereen de stuipen op het lijf te jagen, voordat hij echt het loodje legt.

The Master of Suspense, Alfred Hitchcock, legde eens uit wat hij onder suspense verstond. Hij gaf als voorbeeld twee mannen die aan een tafeltje zitten te praten terwijl er een koffer naast hen staat. Dan explodeert het koffer ineens, de kijkers zijn verrast, schrikken. Dat verrassingselement duurt ongeveer 10 seconden. Maar als je de scene filmt terwijl je het publiek laat weten dat er een bom in dat koffer zit, wordt de spanning tijdens het gesprek ondragelijk. Een klok tikt weg, je zoomt in op het koffer. Het wordt zo lang mogelijk gerekt. En dan gaat de bom niet af. De verassing is compleet, omdat je de spanning tot een eindconclusie wil zien komen, maar die komt niet. Helaas was het wijsheid achteraf, want de meester moest toegeven dat hij een dergelijke scene ooit letterlijk had verknald door de bom toch af te laten gaan.